2,4 miljard

Auteur: P.J. van der Eerden, met de titel: “Accijns, waarom hebben we er nog geen tabak van?”

Eens in de zoveel tijd is het weer raak: de accijnzen op sigaretten worden verhoogd, een mevrouw van de Bond van Verbitterde Ex-Rokers komt op TV haar zegje doen over hoe dood je wel niet gaat van roken, of het zoveelste onderzoek van een universiteit naar roken onder jongeren wordt gepubliceerd. Dan is het publieke discours circa twee dagen gevuld met allerlei meningen over het roken van tabak. Het stinkt, het is ongezond en iedereen moet betalen voor die kuchende schoorstenen. Of van de andere kant; de overheid is je vader niet, ik mag zelf weten wat ik doe en vet eten wordt ook niet belast. Iedere kant heeft zijn waarheden, halve waarheden en aperte leugens, maar slechts één van die kanten is permanent gebaseerd op een absolute hypocrisie.

Zoals uit dit nieuwtje blijkt, is men van de Stichting Rookpreventie Jeugd, van plan de staat aan te klagen omdat deze zich naar hun mening teveel door de tabakslobby laat beïnvloeden. Vooral minister Schippers van Volksgezondheid moet het ontgelden[1], maar dat kan ook te maken hebben met het feit dat zij subsidie voor deze stichting heeft afgeschaft (hoewel zij de portefeuille Tabakszaken toen al niet meer had[2]). Hoe dan ook, de staat wordt ervan beticht beleid uit te voeren dat de tabaksindustrie heeft voorgesteld en dus de tabaksconsumptie stimuleert.

Dat laatste kan niet anders een leugen zijn, want als de staat al een hele tijd iets níét doet, is het roken bevorderen. Middels legio nieuwe regels en (mede door rokende belastingbetalers betaalde) reclameoffensieven is roken in zes jaar tijd van een toch al enigszins gehinderd gebruik gemaakt tot een halve misdaad: als de hevigheid van gezondheidswaarschuwingen op verpakkingen een indicator van gezondheidsrisico zou zijn, kun je beter een stevig bord rattengif wegspoelen met een goede fles wasbenzine dan een peuk opsteken. Dat er in dat hele proces aardig wat individuele keuzevrijheden zijn gesneuveld, zoals het recht van een café-eigenaar om zelf te bepalen of er in zijn private eigendom gerookt mag worden, en andere vrijheden behoorlijk zijn ingeperkt, dat wordt beschouwd als een gunstig iets. Iedereen weet dat roken slecht is, dus iemand die dat dan toch doet of faciliteert moet wel heel erg dom zijn, en iemand die iets heel erg doms wil doen moet je tegenhouden; dat is de gedachtegang van veel antirookkruisridders en die past keurig in het giftige collectivistische en paternalistische gedachtegoed dat de meeste zure verbiedclubjes gemeen hebben.

De onderliggende gedachte is een enge: je mag van de staat geen schade toebrengen aan je lichaam, daarmee implicerende dat je lichaam eigendom is van de staat. Dat wordt dan vaak wel goedgepraat met het feit dat andere mensen voor je ziekbed moeten betalen als je longkanker krijgt (wat een zekerheid is, als je de huidige berichtgevingen van o.a. de staat mag geloven) en dat is natuurlijk immoreel. Daarbij wordt handig vergeten dat je geen keuze hebt om anderen níét via de belasting en wettelijk verplichte zorgverzekering voor je te laten betalen. Overigens betaalt iedereen daaraan mee, ook (of, gezien de accijnshoogte: vooral) de roker zelf. Dan wil ik nog even buiten beschouwing laten dat iemand die in enkele maanden rochelend van de rokerslong overlijdt veel goedkoper is dan iemand die geforceerd 104 wordt, met decennia aan zorg-, verpleeghuis- en AOW-kosten als gevolg. Niet dat roken een zekerheid is om dat laatste te voorkomen; de oudste mens ooit heeft langer gerookt dan de meeste mensen überhaupt leven, maar dat terzijde.[3]

Dat alles is natuurlijk allemaal al honderd keer gezegd, dus het heeft voor mij weinig zin om me daar nog eens in te gaan mengen. Wat mij intrigeert is hoe men verbaasd kan zijn over de relatie tussen overheid en tabaksindustrie, en wat mij verbaast is hoe men kan denken dat het de tabaksindustrie is die hier baat bij heeft. De overheid heeft de tabaksindustrie nodig en niet andersom. We gaan even rekenen.

De prijs op een pakje sigaretten van €6,00 is op moment van schrijven als volgt opgebouwd: € 3,31 accijns, € 1,04 BTW, € 1,65 marge voor de handel (waaronder dus ook productie etc.).[4] Merk overigens op dat de BTW wordt geheven over het bedrag dat ontstaat na accijnstoevoeging en niet over de daadwerkelijke waarde van het product; creatief boekhouden is een kunst die de overheid zeer goed beheerst. Uiteindelijk komt dus 72,5% van het geld in handen van de staat, hoewel voor shag en sigaren andere percentages gelden. Dit alles zorgt voor 2,4 miljard euro aan accijnsinkomsten alleen al, de extra BTW-inkomsten zijn niet bekend, maar moeten op meer dan een derde daarvan liggen, waarmee de Nederlandse roker semi-vrijwillig meer dan 3,2 miljard euro extra aan belastingopbrengsten betalen. Voor de beeldvorming: dat is 1,4% van het totale overheidsinkomsten. Bij iedereen die niet onder een steen geleefd heeft het afgelopen jaar, staat het schrikbeeld van de 3%-norm nog levendig in het geheugen; in 2013 was er een begrotingstekort van 2,7%. Als vandaag iedereen zou stoppen met roken, zouden we dus ruim boven die norm zitten. De tabaksaccijnzen lopen al terug.[5] Het Rijk heeft de roker harder nodig dan de roker zijn sigaret.

Het is overigens niet zo dat al die rokers massaal aan het stoppen zijn hoor, velen halen de sigaretten gewoon van over de grens. Dat gebeurt overigens niet alleen met tabak, maar met alle goederen waar in Nederland buitensporig veel belasting op geheven wordt; eigenlijk alle goederen dus. Maar goed, dat is een andere zaak. Waarom wordt er überhaupt belasting en accijns geheven op tabak? De vraag stellen is hem beantwoorden: het levert (veel) geld op. Maar dat is niet alles. Waarom dan geen belasting van 72,5% op, weet ik veel, kleurpotloden en diepvriespizza’s? Accijns wordt tegenwoordig namelijk vooral geheven op spullen waarvan de overheid zegt het gebruik te willen ontmoedigen. Dit heeft het wrange maar onvermijdelijke gevolg dat de overheid direct gebaat is bij een zo groot mogelijke consumptie van datgene waarvan men beweert dat er juist zo min mogelijk van geconsumeerd moet worden. Meer roken = meer geld.

Aangezien alle rokers verslaafd schijnen te zijn, denkt men dat die accijnzen zonder gevolgen verhoogd kunnen worden. De frequente verhogingen van de tabaksaccijns worden zelfs aangemoedigd door antirookorganisaties.[6] Hoewel er soms nog wel ridderlijk wordt toegegeven dat het ze om het geld te doen is, voert het moraliserende paternalisme de boventoon: roken moet ontmoedigd worden en zij die volharden moeten maar extra betalen voor de extra kosten die ze maken. Maar maken ze wel extra kosten? Volgens onderzoek[7] leven rokers tot wel tien jaar minder lang dan niet-rokers. In het uiterste gemiddelde geval, een mannelijke roker die tot zijn voortijdige einde stug blijft doorpaffen, is de gemiddelde levensverwachting dus 69,1 jaar, uitgaande van een normale levensverwachting van 79,1 jaar. Dit om even aan te geven dat de gemiddelde roker altijd de AOW-leeftijd van 67 zal bereiken. In de tien jaar die hij minder leeft dan de gemiddelde niet-roker, zal hij dus (uitgaande van de laagst mogelijke uitkering) tien jaar minder lang € 762,88 per maand[8] ontvangen. Dat komt neer op een besparing van € 91.546 als we uitgaan van de huidige uitkering. Eerlijkheidshalve gaan we dan ook uit van een gelijk blijvende accijns en BTW en een gebrek aan inflatie (was het maar zo’n feest) en we gaan ervan uit dat onze roker een pakje per dag rookt gedurende 50 jaar (de meeste rokers beginnen in hun jeugd, dus vanaf zijn 19e is nog conservatief) en dus €4,35 per dag in de schatkist stort. Dat komt neer op €79.441,89. Hierbij wordt nog buiten beschouwing gelaten dat het fatale ziekbed van een roker vaak korter is en dat dat de meeste zorgkosten op hoge leeftijd worden gemaakt, welke de roker dus nooit bereikt. Alleen al op basis van deze gegevens betaalt de roker dus ruim anderhalf ton om voortijdig te mogen sterven. Ik vraag me af waarom er nog geen standbeeld voor De Roker is opgericht voor het kantoor van de Belastingdienst.

Overigens lopen de inkomsten uit tabaksaccijns (en eigenlijk alle accijnzen) al terug; we zitten dus aan de “verkeerde” kant van de Laffer-curve[9] (tussen aanhalingstekens, want stellen dat het een taak van de overheid moet zijn om belastinginkomsten te maximaliseren vind ik eigenlijk perfide). Zoals de theorie van Laffer en het gezond verstand doen blijken: je kunt belastingen “slechts” tot een bepaald punt verhogen, daarna neemt de economische activiteit af (in casu: mensen stoppen of minderen met roken) of wordt de belasting eenvoudigweg ontdoken (smokkel). In dat laatste geval is de overheid de inkomsten kwijt, en verliest alle andere legitimeringsgronden voor accijns; de roker rookt door, maar betaalt niet mee aan de gigantische ziektekosten die hij volgens de staat veroorzaakt. Het eerste geval lijkt precies te zijn wat de overheid wil, maar eigenlijk niet kan willen. De roker wordt gebruikt als een melkkoe op een armetierige derdewereldboerderij: net veelvuldig genoeg gemolken om de winst telkens te verhogen, maar niet genoeg om door ontstoken uiers te overlijden of weg te vluchten (daartegen is ook nog de douane uitgevonden). En eigenlijk is dat nog een scheve vergelijking: een letterlijke melkkoe heeft namelijk als bestaansrecht het gemolken kunnen worden. Maar wellicht ben ik nu erg cynisch.

Of de overheid nu wel of niet aan één tafel zit met de tabakslobby, ik weet het niet. Feit is dat het niet verwonderlijk zou zijn, want ze hebben de industrie die ze zo zeggen te verachten keihard nodig om zo veel mogelijk spul te doen consumeren waaruit ze dan weer zoveel geld kunnen oogsten om diezelfde consumptie “te ontmoedigen”. Het is een vuige paradox en een morele spagaat. Het is moreel gezien werkelijk onverantwoordbaar om winst te maken op iets waarvan je als overheid zelf zegt dat het fout is, door middel van een maatregel die moet aantonen dat het echt heel fout is. Sterker nog, de hele Rijksbegroting gaat ervan uit dat de roker blijft roken, of het hele kaartenhuis stort ineen. Een roker is wellicht verslaafd aan nicotine, maar de staat is zeker weten verslaafd aan (belasting)geld. En dan nog die virulente reclamecampagnes: rokers worden gedwongen om mee te betalen aan reclames die ze demoniseren en als domme tokkies wegzetten. Het is alsof je iemand bij de pols pakt, hem met z’n eigen hand in het gezicht slaat en hem verzoekt op te houden zichzelf te slaan. Dat je die “arme verslaafden” zo uit kunt buiten terwijl je zelf beter weet, en ze dan nog op iedere mogelijke manier treiteren en hinderen ook. Ik weet niet wat men in Den Haag rookt, maar tabak is het niet.

Ingezonden door P.J. van der Eerden

 

[1] http://www.tabaknee.nl/tabakslobby/de-mensen-achter-de-lobby/28-de-mensen-achter-de-lobby/95-edith-schippers-minister-van-de-tabakswerkgevers

[2] http://medischcontact.artsennet.nl/Actueel/Nieuws/Nieuwsbericht/123755/Schippers-loost-tabaksportefeuille.htm

[3] http://www.nytimes.com/1997/08/05/world/jeanne-calment-world-s-elder-dies-at-122.html

[4] http://www.jellinek.nl/vraag-antwoord/alcohol-drugs/tabak/tabaksbeleid/hoeveel-accijns-wordt-er-geheven-op-een-sigaret/

[5] http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2680/Economie/article/detail/3722302/2014/08/21/Accijns-op-sigaretten-levert-schatkist-steeds-minder-op.dhtml

[6] http://www.skipr.nl/blogs/id1052-verhoog-de-accijns-op-tabak.html

[7] http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMsa1211128

[8] http://www.svb.nl/int/nl/aow/hoogte_aow/bedragen/

[9] http://nl.wikipedia.org/wiki/Laffercurve

Tags: accijns, activisme, belastingdruk, libertarische partij, overheid, preventie, preventietaliban, rookvrije horeca, Schippers, souvereiniteit, tabak, tabakindustrie, tabaklobby